بهروز سپیدنامه؛ پژوهشگر و عضو علمی دانشگاه ایلام

(نقدی بر گسست ساحت ذهن و عین (دوراهی نظریه و میدان)، در آسیب شناسی مسایل اجتماعی استان ایلام )

پدیده‌های اجتماعی نه خلق الساعه‌اند و نه قائم بالذات. این پدیده ها متأثر از «زمینه» ، «موقعیت» ، «پس زمینه»، «خاستگاه» و «ساحتی» هستند که در آن ظاهر شده و مراحل تکوین خود را طی نموده اند. به عبارتی دیگر، این پدیده‌ها هم زمان مندند و هم مکانمند و ارتباط شان با کنش گران ، آن ها را از پدیده های هم جنس خود متمایز می سازد.
به استناد این استدلال است که در «جامعه شناسی شناخت» پدیده ها را در ظرف زمان و مکانی که در آن بالیده اند مورد تحلیل و بررسی قرار می دهند. در روش تأویل (هرمنوتیک) نیز هر شاخصی را در متنی که در آن به وجود آمده مطالعه می نمایند. در یک فیلم کمدی اگر شخصی از ساختمان مرتفعی سقوط کند و سالم از جای برخیزد، امری معمولی تلقی می شود چون ژانر فیلم کمدی است اما در یک فیلم غیر کمدی این حادثه، غیر منطقی جلوه می کند.

مسنر و روزنفلد در مقاله‌ی «جرم و رویای آمریکایی» با ارجاع به رویکرد «رابرت مرتن» در توجه به زمینه های اجتماعی پیدایش آسیب اجتماعی، به مفهوم «رویای آمریکایی» (American Dream) اشاره کرده و رویای آمریکایی را شامل صفاتی نظیر: موفقیت مادی (پولی)، رقابت فردی، فردگرایی، عام گرایی، ماده گرایی، می دانند و اظهار می دارند که بر اساس این ویژگی ها باید پدیده ی «آنومی نهادی» را در جامعه ی آمریکا تبیین نمود (Bjerregaard & Cochran 2008) . با الهام از نظر مسنر و روزنفلد پدیده ها را باید در بستر و زمینه هایشان مطالعه کرد لذا هرگونه تعمیم نظری بدون توجه به این خاستگاها به قیاسی خواهد انچامید که خالی از اشکال نیست.

از قیاس اش خنده آمد خلق را
کو چو خود پنداشت صاحب دلق را

در عالم هستی، مسایل اجتماعی فراوانی وجود دارند که اندیشمندان با توجه به خاستگاه شان به صورت بندی نظری آن ها پرداخته اند لذا تعمیم این مسایل به استان ایلام (بدون ترسیم رویای ایلامی) ، منطقی به نظر نمی رسد. احصاء آسیب های اجتماعی در نوع خود ارزشمند است اما توجه اندک به ساختار جامعه، اعتبار تجربی این احصاء را مخدوش خواهد کرد. طرح مسایل نظری و ارجاع به نظرات اندیشمندان مفید و بیانگر روحیه ی علمی افراد است اما غفلت از سنخیت بین نظریه و میدان پژوهش ، فرایند بومی سازی نظریه و مفصل بندی مفاهیم، تئوری را در ساحت تئوری بودن متوقف خواهد ساخت و استناد صرف به تئوری و برداشت های شخصی ، نظیر این گفته ی معروف می گردد که:
«گروهی آمار را چنان می پندارند که مرد مست، تیر چراغ را، نه برای استفاده از روشنایی آن بلکه برای تکیه زدن بر آن».