🔘بخشی از چالش گویش معیار و مقوله‌ی تدریس کوردی
🔴 پرسشگر؛ مهدی موئمنی
(نویسنده، فعال سیاسی و رئیس آموزش و پرورش شهرستان ایلام)
✅جواب دهنده؛ کامران رحیمی
(نویسنده و پژوهشگر، عضو پیوسته‌ی مجمع علمی زبان کردی- تهران)
🔴ضرورت و لزوم تدریس ادبیات کوردی به گویش معیار؟
✅پذیرش گویش معیار از مولفه‌های مدرنیسم و زندگی امروزی است بی شک هر زبان و ادبیاتی در دوران معاصر تدریس نشود از بین خواهد‌رفت و لازمه تدریس، انتخاب یا دست‌یازی یا اجتهاد به گویش معیار است؛ تعدد چاپ مجموعه آثار شعری و داستان با گویشهای ناهمگون و تیراژ بسیار اندک نمی‌تواند در برابر موج‌یکسان‌سازی دوام بیاورد.
🔴آیا فقط کردی تعدد گویش دارد یا؟
✅اکثر زبانهای زنده‌ی جهان دارای گویشهای گوناگون هستند؛ و این خصیصه‌ای طبیعی و بدیهی برای کلیه‌ی زبانهای جهان محسوب می‌شود. به عنوان نمونه محمد معین معتقد است؛ زبان فارسی۵۴ گویش دارد یا زبان انگلیسی دارای گویشهای عمده‌ی است که حتی امکان دارد برخی از گویشوران به سختی بتوانند حرفهای همدیگر را متوجه شوند؛ اما با این حال در میان ملتها، یک گونه واحد و میانجی مطرح است که از آن به عنوان گویش علمی، مطبوعاتی، زبانی، اداری، آموزشی و… استفاده می‌شود وسایر گویشهای زبان در کنارگویش معیار به رشد و بالندگی خود ادامه می‌دهند.
🔴در میان گویشهای متعدد زبان، توفیق معیار شدن بیشتر نصیب چه گویشی می‌شود؟
✅اگر ما در این موضوع به جمع بندی و توافقاتی علمی وعقلانی برسیم به گمانم بیشتر دغدغه‌ها وسوالات خود به خود حل می‌شود؛ جامعه شناسان زبان چند ویژگی و فاکتور برای گویش معیار و واحد مطرح نموده اند که سه فاکتور آن زبان‌شناختی و یک فاکتورآن غیر زبان شناختی است: از جمله ۱- انبوه گویشوران یکدست و یکسان ۲- فزونی و کثرت تولیدات فرهنگی در کلیه‌ی زمینه‌ها ۳- فعال سازی توانایی‌ها، قابلیت‌ها و ظرفیت‌های بالفعل گویش مدنظر؛ اما فاکتور غیرزبان‌شناختی که اتفاقاً بسیار مهم‌تر وتعیین کننده‌تراست حمایت نهادهای دولتی از گویشی خاص و آموزش آن در مدارس و گسترش در در دستگاههای اطلاع رسانی است.
🔴پس تکلیف سایر گویشهای جغرافیای چه می شود؟ آیا اساساً گویش واحد تدریس باید گویش خاصی باشد یا می توان به صورت ترکیبی از سایر گویشها نیز استفاده کرد؟
✅ببینید واقعاً ما به فرصت سوزی مشهور هستیم زیرا پس از سالها و حتی قرنها، مطابق مصوبه‌ی دفتر تالیف کتب درسی آ. پ، قرار است زبان و ادبیات انسانی، غنی و ارجمند کوردی ـ که پس از فارسی از جمیع جهات در رتبه دوم زبانهای ایرانی قرار دارد ـ آن هم در حد مکمل و مباحث تطبیقی در مقطع متوسطه در حد چهار درس آزاد تدریس شود آن وقت ما بدون‌برنامه‌ریزی می‌خواهیم با تعصبات ایلی و محلی این کمترین مجرای تنفسی را ببندیم! تدریس ادبیات کردی به گویشهای مختلف، نه عقلانی است نه علمی و نه حتی اقتصادی. چون که گویش معیار باید دارای ویژگی های مذکور باشد. حال هر کدام از گویشهای کوردی که این ویژگی‌ها را داشته باشد به دور از تعصبات طایفه‌ای،عشایری و… باید بدان تمکین علمی و عقلی کرد. در غیر این صورت این وعده اصلاً عملی نمی‌شود به عنوان نمونه در استان کرماشان، چهار گویش اصلی کلهری- زنگنه، گورانی(هورامی)، لکی و جافی تداول دارد؛ آیا به نظر شما از لحاظ اقتصادی امکان پذیر هست برای هرگویش، کتاب مستقلی تالیف و تدوین کرد؟برای دانشجویان و دانش‌آموزان هر گویش، کلاس و استاد خاص در نظر گرفت؟ از همه مهم‌تر معلمان مجرب هر گویش را باید در کجا یافت یا آموزش داد؟! و دهها مشکل دیگر؛ به نظر من با دلسوزی فرهنگ دوستان، همکاری دولتمردان، روشنگری روشنفکران و مطبوعات می‌توان مسئله را با برنامه ریزی زبانی، استاندارد سازی رسم الخط، و استفاده از خصایص دستوری و واژگانی مشترک گویشها، سر وسامان داد، در باب حفظ و تقویت ادبیات سایرگویشها وهمچنین جهت اجرای دموکراسی در زبان، به نظرم علمی‌ترین وعملی‌ترین پیشنهاد پذیرش گویش معیار و اختصاص درسهایی به ادبیات سایر گویشهاست.
🔴آیا در گذشته مسئله تولیدات ادبی با گویش معیار مطرح بوده؟
✅در گذشته‌ی نه چندان دور زبان ادبی ایلات مختلف کرد از کلهر و فیلی و لک و لر گرفته تا اردلانی و جاف به کردی گورانی یا اورامی بوده است شما درمناطق کردنشین جنوب تا قبل از یک قرن اخیر حتی یک بیت نمی توانید پیدا کنید که دارای خصایص گویشی بوده باشد؛ هر چه سروده شده همگی با محوریت کردی گورانی بوده؛ واقعاً باید دقت کرد که نیاکان ما در دوران عدم آموزش عمومی، ارتباطات و مقولات زبان شناسی با ژرف اندیشی خاص درک کرده اند که برای تولیدات ادبی باید حول محور یک گویش جمع شوند. البته در پایان باید اشاره کنم که با توجه به کارکرد عاطفی و ارتباطی زبان، شعرای کلاسیک کردی درآن دوران تا توانسته‌اند از واژگان روان وشیوای خود در جهت ارتقای زبان ادبی نیز استفاده کرده اند.