نویسنده: ایرج مقدم – مدیرمسئول پایگاه خبری-تحلیلی هزارپیشه

استان ایلام، با گستره‌ای در حدود ۲ میلیون هکتار، یکی از استان‌های کم‌نظیر کشور در برخورداری از منابع طبیعی متنوع و بکر به‌شمار می‌رود. بالغ بر ۶۴ درصد از سطح این استان را عرصه‌های منابع طبیعی اعم از جنگل، مرتع، کوهستان، زیستگاه‌های جانوری، دشت‌ها و حوضه‌های آبی تشکیل می‌دهد. حدود ۶۹۰ هزار هکتار از این مساحت را جنگل‌های نیمه‌انبوه، انبوه و پراکنده شامل می‌شوند که اغلب درختان بلوط ایرانی، بنه، ارژن، گلابی وحشی و بادام کوهی، قامت‌هایی کهن و فروتن، در آن آرمیده‌اند. مراتع استان نیز که در حدود ۱.۲ میلیون هکتار وسعت دارند، محل زیست و چرای دام‌های عشایری و محلی‌اند که در چرخه معیشتی مردم نقشی بنیادین ایفا می‌کنند.

این زیست‌بوم کم‌نظیر، گذشته از اهمیت اقتصادی، جایگاه مهمی در حفظ تعادل اقلیمی، تغذیه آب‌های زیرزمینی، مقابله با فرسایش خاک و کنترل پدیده ریزگردها دارد. همچنین، منابع طبیعی ایلام به‌لحاظ ارزش‌های فرهنگی، زیباشناختی و معنوی، بخشی از هویت تاریخی و بومی مردمان این دیار است که با آن زیسته‌اند، خو گرفته‌اند و در سایه‌اش سنت‌های خود را بنا نهاده‌اند.

در جهانی که بحران‌های محیط‌زیستی یکی از مهم‌ترین تهدیدات تمدن انسانی به‌شمار می‌رود، بی‌تردید هر وجب از این خاک، هر درخت و هر تپه جنگلی، حکم سرمایه‌ای ملی و بین‌نسلی را دارد. منابع طبیعی، نه میراث صرف، بلکه امانتی هستند که از نیاکان به ما رسیده و ما مکلف به صیانت از آن برای آیندگان هستیم.

متأسفانه در سال‌های اخیر، بخش‌هایی از منابع طبیعی استان به‌واسطه عوامل متعددی از جمله آتش‌سوزی‌های گسترده و عمدتاً انسانی، بهره‌برداری‌های بی‌رویه، تخریب پوشش گیاهی، چرای بیش از حد ظرفیت، قاچاق چوب، خشکسالی و توسعه‌های ناهماهنگ، با تهدیدات جدی مواجه شده‌اند. این روند، چنانچه با بی‌تفاوتی عمومی و ناتوانی نهادی همراه باشد، می‌تواند به یک بحران غیرقابل بازگشت منجر شود.

در این میان، مردم نه صرفاً به‌عنوان ساکنان جغرافیا، بلکه به‌عنوان ذی‌نفعان حقیقی و حافظان فرهنگی طبیعت، نقشی بنیادین دارند. زیست‌بوم، به مشارکت مردمی نیاز دارد؛ مشارکتی آگاهانه، مستمر و مسئولانه. هیچ نهاد حاکمیتی، حتی با بیشترین تجهیزات و نیروهای اجرایی، قادر نیست بدون یاری جامعه محلی، جنگلی را از آتش، مرتعی را از فرسایش، یا رودخانه‌ای را از خشکی نجات دهد.

باید با صراحت گفت: ما به نسل آینده بدهکاریم. بدهکار به آنانی که هنوز زاده نشده‌اند، ولی حق دارند در سرزمینی سبز، با هوایی پاک، خاکی سالم و جنگلی زنده زیست کنند. ما نه مالک طبیعتیم، نه مصرف‌کننده بی‌قید آن. ما امانت‌دارانی هستیم که باید این گوهر ناب را بی‌کم‌وکاست به آیندگان بسپاریم.

وظیفه هر شهروند، فارغ از موقعیت و منزلت اجتماعی، در قبال طبیعت ایلام، از جنس پاسداری‌ست. این وظیفه ممکن است در قالب پیشگیری از آتش‌افروزی در جنگل‌ها، اجتناب از رهاسازی زباله در طبیعت، گزارش تخلفات زیست‌محیطی، یا حتی فرهنگ‌سازی در میان فرزندان نمود یابد. آنچه مهم است، درونی‌سازی این احساس مسئولیت در نهاد جامعه است.

برای صیانت از منابع طبیعی ایلام، بایسته است که اصولی چند همواره مدنظر قرار گیرد:

 • پرهیز جدی از روشن کردن آتش در مناطق جنگلی و مرتعی، به‌ویژه در فصول گرم سال

 • ممانعت از چرای بیش‌ازحد و تخریب اکوسیستم‌های حساس مرتعی

 • توقف بهره‌برداری غیرمجاز از منابع چوبی و حمایت از جنگل‌کاری‌های جایگزین

 • گسترش آموزش‌های زیست‌محیطی در مدارس و محافل عمومی با زبان بومی و فراگیر

 • تقویت مشارکت روستاها و جوامع محلی در پایش و حفاظت از منابع طبیعی

از سوی دیگر، نقش رسانه‌ها در ترسیم جایگاه منابع طبیعی در ذهن و وجدان عمومی جامعه، نقشی غیرقابل انکار است. رسانه‌های بومی چون «هزارپیشه» باید آگاهی‌بخشی را در رأس رسالت خود قرار دهند. رسالت ما آن است که صدای طبیعت خاموش ایلام باشیم؛ زبانی برای فریاد درختانی که سوختند، چشمه‌هایی که خشکیدند، و خاکی که ترک برداشت.

ایلام، با آن‌همه غنا و ظرفیت بکر، شایسته آن است که الگویی ملی در حفظ منابع طبیعی باشد. این مهم، تنها با هم‌افزایی نهادهای دولتی، مشارکت فعال مردم، و اراده‌ای جمعی ممکن است.

بیاییم از امروز، سهم خود را در نگهداری از این میراث ادا کنیم؛ زیرا فردا، شاید برای جبران دیر باشد. آینده ایلام، در گرو تصمیم‌ها و کنش‌های امروز ماست